Od kształtu Umowy Partnerstwa, której konsultacje społeczne, zakończyły się w poniedziałek, zależą priorytety inwestycyjne podczas najbliższych 7 lat. Dla osiągnięcia celów klimatycznych Polski, Europy i Świata to okres kluczowy. Przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz Młodzieżowego Strajku Klimatycznego przekazali rządowi wspólne postulaty. Dotyczą one zarówno poszczególnych obszarów merytorycznych, jak i formy prowadzenia konsultacji.
22 lutego minął termin składania uwag do projektu Umowy Partnerstwa (UP), ogłoszonego miesiąc wcześniej przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. Konsultacje zorganizowano w formie 16 regionalnych webinariów. Pytania do pani minister Małgorzaty Jarosińskiej-Jedynak oraz do marszałków poszczególnych województw można było kierować za pośrednictwem moderowanego czatu podczas konferencji, natomiast uwagi do projektu UP można było zgłaszać do wczoraj poprzez formularz na stronie internetowej ministerstwa.
Treść Umowy Partnerstwa i opracowanych na jej podstawie wieloletnich programów operacyjnych przesądzi o kierunkach, priorytetach i horyzoncie ambicji inwestycji publicznych w Polsce. Siedem lat, których te programy dotyczą, to ostatni moment na zbudowanie solidnego fundamentu dla osiągnięcia neutralności klimatycznej Europy najpóźniej w 2050 r. i powstrzymania kryzysu klimatycznego.
Przedstawiony do konsultacji projekt Umowy Partnerstwa nie odzwierciedla ani skali ani pilności wyzwań. Brakuje w nim ambicji, czego wyrazem jest ogólnikowy charakter zapisów i brak jasno określonych, wymiernych celów.
Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć i Młodzieżowy Strajk Klimatyczny przekazały do ministerstwa uwagi zebrane od ekspertów pozarządowych. Dotyczyły one energetyki, transportu, bioróżnorodności, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, sprawiedliwej transformacji oraz edukacji ekologicznej.
Ostateczna wersja dokumentu UP wśród oczekiwanych rezultatów powinna wskazywać konkretne, ambitne cele wyrażone m.in. skalą redukcji emisji gazów cieplarnianych, ograniczeniem zapotrzebowania na energię, udziałem odnawialnych źródeł energii czy poziomem ochrony bioróżnorodności. Cele te muszą być mierzalne i adekwatne do skali wyzwań.
Podczas wszystkich 16 zorganizowanych przez rząd webinariów, pełniących rolę konsultacji regionalnych, ich uczestnicy nie widzieli się nawzajem i nie widzieli zadawanych przez innych pytań. Kierownictwo resortu odpowiadało wyłącznie na pytania wybrane przez swojego moderatora według nieznanego klucza. Zastosowana formuła była więc bardzo nietransparentna i unieumożliwiała pogłębiony wielopoziomowy dialog. Przedstawiciele strony społecznej z Polskiej Zielonej Sieci i MSK mają nadzieję, że treść postulatów, złożonych w procesie konsultacji w formularzach online, będzie jednak w całości upubliczniona. Przyjęte obecnie standardy kontaktu ze stroną społeczną mają duże znaczenie, zwłaszcza, że ok 26 lutego rozpoczynają się konsultacje Krajowego Planu Odbudowy.
W swoich uwagach eksperci wskazali, że kluczem do powodzenia wysiłków adaptacyjnych do zmian klimatu w wymiarze gospodarki wodnej, jest przede wszystkim odejście od anachronicznych koncepcji retencyjnych i transportowych oraz dalszej rozbudowy infrastruktury hydrotechnicznej. W celu zwiększenia odporności na coraz częstsze deszcze nawalne i susze hydrologiczne potrzebne są rozwiązania ekosystemowe zatrzymujące wodę w krajobrazie, możliwe do zrealizowania nawet na obszarach silnie zurbanizowanych.
W sektorze energetycznym PZS i MSK w swoich uwagach wskazują przede wszystkim na konieczność budowy bardziej kompleksowego i opartego na wiedzy systemu wspierania inwestycji w poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych. Oprócz usprawnienia istniejących narzędzi (program Czyste Powietrze) potrzebne jest wykorzystanie nowych rozwiązań: sprawdzonych w innych krajach mechanizmów finansowych i oferty wsparcia doradczego zarówno dla mieszkańców domów jedno- jak i wielorodzinnych.
Podobnego wsparcia potrzebują obywatele pragnący skorzystać z odnawialnych źródeł energii. W UP brakuje jasnego wskazania, że mechanizmy wsparcia powinny mieć niedyskryminacyjny charakter. Dotyczyć muszą tylko mieszkańców domów jednorodzinnych, ale także wszystkich prosumentów, o których mówi dyrektywa o odnawialnych źródłach energii z 2018 r. (dyrektywa RED II): prosumentów indywidualnych, wirtualnych, prosumentów działających zbiorowo oraz społeczności energetyczne.
Efektywne wykorzystanie środków polityki spójności w obszarze transportu, wymaga opracowania i podporządkowania wszystkich działań spójnej i nowoczesnej strategii rozwoju zeroemisyjnego i dostępnego systemu transportowego. Przywoływana w projekcie UP “Strategia zrównoważonego rozwoju transportu do 2030 r.” nie przystaje ani do skali klimatycznych wyzwań dla tego sektora ani do unijnej wizji rozwoju mobilności zawartej w Europejskim Zielonym Ładzie.
W obszarze gospodarki odpadami eksperci wskazali konieczność priorytetowego wsparcia przedsięwzięć służących redukcji ilości wytwarzanych odpadów komunalnych. Potrzebna jest poprawa poziomu i jakości selektywnej zbiórki i recyklingu odpadów, nie zaś ich spalanie w planowanych nowych spalarniach odpadów.
Projekt Umowy Partnerstwa nie uwzględnia konieczności wytłumaczenia społeczeństwu szerszego kontekstu, kierunku oraz skali zmian, których przeprowadzenie wymusza kryzys klimatyczny. Dlatego postulaty z zakresu edukacji ekologicznej dotyczących takich obszarów UP jak rynek pracy i zasoby ludzkie czy edukacja i kompetencje. Jako szczególnie ważne wskazano wsparcie działań edukacyjnych dotyczących umiejętności i kompetencji potrzebnych na rynku pracy, które są związane z dążeniem do neutralności klimatycznej.
