Energia i klimat – wyzwania przed nową kadencją samorządów w Polsce

Data publikacji raportu nieprzypadkowo zbiegła się ze zbliżającym się terminem wyborów samorządowych w Polsce – oczekiwania wobec samorządów w polityce klimatycznej i szanse do wykorzystania w ramach nadchodzącej kadencji stanowiły główną oś zarówno samego raportu, jak i dyskusji. Podczas gdy oczekiwania wiążą się z realizacją celów klimatycznych Polski i UE, szans należy upatrywać w rekordowej puli funduszy unijnych przeznaczonych na ich realizację (w sumie ponad 15 miliardów EUR do wykorzystania przez samorządy), współpracy z biznesem, czy organizacjami pozarządowymi. Nie bez znaczenia dla działań samorządów jest utrzymujący się od lat wysoki poziom zaufania do tych instytucji – według badań CBOS z 2022 r., 63% badanych wyraża zaufanie do władz lokalnych miasta lub gminy (trzeci wynik wśród badanych instytucji publicznych). Pełen obraz sytuacji uwzględnia też zadania, których samorządy, z różnych powodów, nie realizują oraz bariery, na jakie napotykają. Z całej mnogości wymaganych, a częściej tylko rekomendowanych dokumentów planistycznych, tylko kilka zostało faktycznie opracowanych przez większość gmin w Polsce (71-98%gmin). Wśród barier natomiast, oprócz takich bardziej oczywistych, jak brak wiedzy w kadrach samorządu, czy ograniczone środki finansowe, procentowo rośnie wskazanie na brak krajowych decyzji politycznych, które wyznaczałyby władzom lokalnym określone kierunki działania (przede wszystkim chodzi tu o brak nadrzędnego dokumentu, jakim jest Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu).

Tezy i wnioski z raportu były punktem wyjścia do debaty z udziałem zaproszonych ekspertów. Wśród rekomendacji tematów, nad którymi władze samorządowe powinny się jak najpilniej pochylić, pojawiły się m.in. inwentaryzacja emisji gazów cieplarnianych przez samorządy na podstawie wspólnie przyjętej metodologii (wskazano możliwe formaty do tego celu) i dostępność porad dla mieszkańców co do inwestycji w zakresie energetyki i ciepłownictwa. Dużo uwagi poświęcono potencjałowi samorządów w kontekście inicjowania i wspierania rozwoju energetyki obywatelskiej – przede wszystkim powstających powoli w całym kraju spółdzielni energetycznych, ale także prosumentów zbiorowych, wirtualnych i innych formuł prosumenckich przewidzianych w krajowym prawie. W kontekście tych działań zwrócono uwagę na czynniki, które są od samorządów niezależne, takie jak moce przyłączeniowe sieci elektroenergetycznych i działania OSD, czy brak regulacji prawnych i dokumentów kierunkowych po stronie rządu. Jednym z ciekawych pomysłów, jakie pojawiły się w dyskusji, jest rozwinięcie współpracy samorządów z przedsiębiorcami, m.in. poprzez zawieranie umów cPPA, które w bezpośredni sposób łączą wytwórców zielonej energii z jej odbiorcami. Takie działanie mogłoby też być jednym ze sposobów przyciągnięcia nowych inwestorów do gminy, pokazując gminę i jej społeczność jako otwarte na nowe technologie i nowe inwestycje. Co zrozumiałe, tematem dyskusji było też finansowanie działań samorządowych, gdzie rozważano potencjał funduszy unijnych, dochodów z systemu ETS i inicjatyw własnych gminy, do jakich należą np. emisje zielonych obligacji (w Polsce wykorzystane dotychczas przez Łódź i Grudziądz). W obszarze działań mających na celu adaptację gmin do zmian klimatu, wskazano na rozwiązania w zakresie gospodarowania wodą deszczową i ochrony systemów i zbiorników wodnych znajdujących się na ich terenie.

Przed polskimi samorządami wiele wyzwań, z którymi będą musiały zmierzyć się władze wybrane w wyborach 7 kwietnia. „Pytanie o najważniejszy postulat dla samorządów jest bardzo trudne – powiedziała na koniec debaty Zuzanna Sasiak z PZS – jednak namawiałabym samorządy, żeby nie zważając na brak jednolitych wytycznych po stronie rządowej, zajęły się w szczególności rozwojem energetyki obywatelskiej, OZE, systemu ciepłownictwa i planowaniem pod kątem wejścia w życie systemu ETS2 i Społecznego Funduszu Klimatycznego”.  To wszystko powinno się dziać w warunkach usystematyzowanej współpracy na linii rząd – samorządy oraz wymiany wiedzy i dobrych praktyk bezpośrednio między samorządami. Wspólnie z autorami raportu mamy nadzieję, że zarówno sam dokument, jak i zorganizowana wokół niego dyskusja, pomogą nowym włodarzom w zaplanowaniu samorządowej polityki klimatycznej w nadchodzących latach.