W dniu 27 marca br. Polska Zielona Sieć oraz Instytut Reform przeprowadziły wspólnie warsztat pt. „Rewizja Krajowego Planu Odbudowy”. Celem i tematem warsztatu było omówienie zmian w Krajowym Planie Odbudowy zaproponowanych kilka dni temu przez polskie Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

KPO w nowym kształcie będzie przedmiotem konsultacji społecznych w pierwszej połowie kwietnia br. Rewizja dokumentu ma dostosować terminy oraz wskaźniki realizacji reform i inwestycji do wyzwań związanych z opóźnieniami (tak, by nie zagrozić terminowej wypłacie kolejnych transz ze względu na niespełnienie kamieni milowych). Ma także na celu zwiększenie inwestycji w efektywność energetyczną, OZE (offshore) i bezpieczeństwo żywnościowe Polski.

Eksperci zidentyfikowali cztery, kluczowe w proponowanych zmianach zagadnienia i omówili je z uczestnikami warsztatu:

  1. Skasowanie reformy E4G (opłata emisyjna za posiadanie samochodu) – w opinii zaproszonego na warsztaty eksperta ds. transportu, rozważając tę zmianę trzeba rozróżnić typy emisji, które mają zostać objęte opodatkowaniem (dwutlenek węgla i tlenki azotu). Rekomendowana jest też szersza reforma systemu podatków od transportu, która uczyniłaby ten system przejrzystym i zrozumiałym dla użytkowników (co pomogłoby też przekonać społeczeństwo do wprowadzanych zmian). Pod rozwagę poddano też inne pro-ekologiczne rozwiązania podatkowe, dotyczące np. masy pojazdu, nad czym zastanawia się już szereg innych państw UE. Tematem rozmów były też planowana data (2025/26) i zakres (90/100%) wejścia w życie wymogu dotyczącego zakupu wyłącznie nisko i zero-emisyjnych autobusów oraz efektywność wprowadzania przez miasta Stref Czystego Transportu. W opinii ekspertów, Strefy te powinny mieć jasno określone kryteria emisyjności i zasięgi obszarowe, natomiast czas ich wprowadzenia mógłby zostać pozostawiony władzom miast do samodzielnej decyzji (z uwzględnieniem ich zróżnicowania i specyfiki).

Zauważono także, że powyższa zmiana w zakresie transportu to jedyna reforma w nowym wariancie KPO, pozostałe odnoszą się do kwestii takich jak zmiany zakresów, przesunięcia finansowe lub czasowe.

  • Fundusz „Przemysł dla transformacji” (pożyczki zamiast grantów + zmiana zakresu) – eksperci zwrócili uwagę, że Fundusz ten, będący elementem obszaru „Zielona gospodarka”, we wcześniejszej wersji opierał się na grantach, a w obecnej dotyczy pożyczek. Ramowy opis funduszu oceniono jako poprawny, jednak uwagę zwrócił brak konkretnych i mierzalnych kryteriów, co rodzi obawę, że dofinansowanie mogą uzyskać wytwórcy nie spełniający faktycznie „zielonych” parametrów i/lub tacy, których sytuacja finansowa nie wymaga korzystania ze wsparcia (nawet w formie pożyczkowej). Zastanawiano się, co można zrobić i w jakim zakresie można zabezpieczyć prawidłowość i celowość wyboru beneficjentów.
  1. Nowe środki na inwestycje budynkowe – uwzględnione w programie TERMO (budynki wielorodzinne), nieuwzględnione w programie „Czyste Powietrze” – w nowej wersji KPO przyznano dodatkowe 140 mln EUR na program TERMO, przy czym 94% z nich wspiera OZE (panele PV, pompy ciepła, kolektory słoneczne), a nie termomodernizację. W opinii naszych ekspertów, uzasadnionym postulatem jest więc dodanie zapisu o premiowaniu projektów, które będą prowadziły do uzyskania przez budynek statusu zeroemisyjnego (jako zachęta do kompleksowych inwestycji). Szczególny nacisk w tym programie powinien być położony na najbardziej odczuwalne dla mieszkańców aspekty, czyli całościową efektywność energetyczną i źródła ogrzewania. Natomiast w kontekście programu „Czyste Powietrze” dyskutowano o faktycznych potrzebach finansowych programu versus wynikającym z uregulowań KPO terminie wydatkowania środków, przypadającym na połowę 2026 roku.
  2. Nowe inwestycje w rolnictwie – w KPO zaplanowano dodatkowe 600 mln EUR na inwestycje w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych, zwiększenie liczby planowanych projektów oraz nowy rodzaj inwestycji w bazę dydaktyczną i demonstracyjną na potrzeby edukacji w zakresie rolnictwa 4.0 (skupienie na cyfryzacji). Co do zasady, eksperci zgodzili się z tym kierunkiem, podkreślając jednocześnie, że wszelkie dodatkowe środki pomocowe powinny być opatrzone warunkami związanymi z realizacją Europejskiego Zielonego Ładu. Rozważano takie rozwiązania jak premiowanie inwestycji redukujących zależność od wykorzystywania paliw kopalnych w łańcuchu dostaw, czy poszerzenie edukacji o wiedzę dotyczącą zmian klimatu – zdolności adaptacji i kontekstu realizacji EZŁ.

W ostatniej części warsztatu uczestnicy opracowali wspólną strategię w odniesieniu do dalszego procesu rewizji KPO, a w szczególności planowanych konsultacji publicznych. 8 kwietnia 2024 MFiPR oraz Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych organizują wysłuchanie publiczne, zaś na 15 kwietnia wyznaczono termin składania uwag pisemnych. W spotkaniu wzięło udział 25 osób, specjalizujących się i działających w różnych obszarach ujętych w KPO. Uczestnicy umówili się na dalszą koordynację propozycji merytorycznych, które będą chcieli zgłosić Ministerstwu w ramach organizowanych konsultacji.

Wydarzenie zostało zorganizowane w ramach the Citizens’ Observatory for Green Deal Financing project, finansowanego przez European Education and Culture Executive Agency (EACEA).