Komisja Europejska zaprezentowała 16 lipca 2025 roku założenia przyszłego budżetu Unii Europejskiej na lata 2028-2034. Nowe Wieloletnie Ramy Finansowe mają być – jak zapewnia KE –  “Proste, Strategiczne i Elastyczne” (Simple, Strategic, Flexible). Projekt opiewa na rekordowe 2 biliony euro (z czego Polska może otrzymać aż 123,3 miliarda)  i ma wesprzeć UE w pokonaniu piętrzących się przed nią wyzwań i kryzysów. 

Link do analizy PZS: Czy “dużo” znaczy też “zielono”? Co znalazło się w projekcie budżetu UE na lata 2028-2034

Ocena propozycji Komisji Europejskiej nie może być zero-jedynkowa. Zaprezentowany pakiet rozporządzeń zawiera istotne korekty w porównaniu z pierwszymi propozycjami zakomunikowanymi przez KE w lutym, a tym bardziej z radykalnymi postulatami centralizacji i wprowadzenia “logiki KPO” podnoszonymi w dyskursie publicznym na przestrzeni ostatnich dwóch lat. 

“Niestety, pomimo dużych środków przeznaczonych na ochronę klimatu i środowiska, wyraźnie widać, że zielona i sprawiedliwa transformacja nie są już dla UE najważniejszym priorytetem” – mówi Krzysztof Mrozek, dyrektor programu Fundusze Europejskie dla Klimatu w Polskiej Zielonej Sieci

Pozytywnie należy ocenić:

  • Wskazanie explicite roli zasady partnerstwa, zarządzania dzielonego i wielopoziomowego oraz wymiaru terytorialnego w przyszłych KRPP. 
  • Obowiązek uwzględnienia zaleceń Semestru Europejskiego (m.in. wspierających realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu) w krajowych i regionalnych planach wydatkowania unijnych środków
  • Nowy program AgoraEU, w którym ponad dwukrotnie zwiększono alokację programu CERV wspierającego społeczeństwo obywatelskie i wartości europejskie.

Negatywna ocena dotyczy:

  • Procesu przygotowania i zaprezentowania propozycji nowych Wieloletnich Ram Finansowych, który odbywał się za zamkniętymi drzwiami KE – pomimo szerokich konsultacji społecznych nie wiadomo, jak ich wyniki przełożyły się na treść propozycji KE. 
  • Scedowanie na państwa członkowskie rozstrzygnięć co do stopnia decentralizacji Krajowych i Regionalnych Planów Partnerstwa (KRPP, co może ograniczyć rolę regionów.
  • Faktyczna likwidacja programu LIFE i wchłonięcie jego elementów przez Europejski Funduszu Konkurencyjności. Zaś przeniesienie wsparcia dla “zielonych” działań NGO z poziomu UE na poziom krajowy zwiększa ryzyko uzależnienia ich funkcjonowania od koniunktury politycznej w państwach członkowskich.
  • “Rozpuszczenie” Funduszu Sprawiedliwej Transformacji w KRPP bez zapewnienia dedykowanych, dodatkowych środków dla regionów sprawiedliwej transformacji. 
  • Połączenie earmarkingu klimatycznego i środowiskowego (łącznie 35% budżetu) co grozi zdominowaniem tej puli “atrakcyjnymi biznesowo” inicjatywami energetycznymi kosztem środowiska. 
  • Odrzucenie eksperckich rekomendacji utworzenia dedykowanego Funduszu na rzecz Bioróżnorodności służącego wdrażaniu prawa o odbudowie zasobów przyrodniczych (NRL).

Obszary, które wymagają aktywnego działania ze strony PE, państw członkowskich oraz organizacji pozarządowych i eksperckich to m.in.:

  • Rozwiązania zapewniające podmiotowość regionom w programowaniu i wdrażaniu KRPP.
  • Realizacja zaleceń ECoPP co do roli partnerstwa – w tym przede wszystkim wysokiej jakości udział partnerów spoza administracji (NGO, partnerzy społeczni i gospodarczy, akademia) w programowaniu i wdrażaniu KRPP oraz Europejskiego Funduszu Konkurencyjności.
  • Rozdzielenie earmarkingu klimatycznego i na bioróżnorodność aby uniknąć marginalizowania inwestycji środowiskowych przez duże przemysłowe projekty np. w obszarze energii. Zwiększenie wydatków na klimat i bioróżnorodność do 50% budżetu.
  • Wprowadzenie do pakietu rozporządzeń sformułowanego wprost zakazu finansowania technologii i instalacji wykorzystujących paliwa kopalne.
  • Zagwarantowanie minimalnego wsparcia nie tylko regionom najsłabiej rozwiniętym, ale też regionom sprawiedliwej transformacji, najlepiej poprzez utrzymanie FST (tak jak utrzymano ESF).
  • Uwzględnienie inwestycji adaptacyjnych i renaturyzacyjnych, inwestycji typu dual-use NBS w inwestycjach w obronność i bezpieczeństwo, również w ramach wsparcia dla regionów przygranicznych.
  • Zapewnienie horyzontalnego wsparcia organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich, nie tylko poprzez program AgoraEU, ale też poprzez przyjęcie zasad udzielania dofinansowania z kopert krajowych umożliwiających aktywne korzystanie z funduszy europejskich przez NGO i inne formy aktywności obywatelskiej; a także kontynuację na poziomie UE programu LIFE.

Link do analizy PZS: Czy “dużo” znaczy też “zielono”? Co znalazło się w projekcie budżetu UE na lata 2028-2034