Województwo Śląskie jako pierwsze zaprezentowało projekt regionalnego programu Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021-2027, a jego konsultacje przebiegały dwuetapowo.
W etapie pierwszym Urząd Marszałkowski zorganizował w kwietniu serię warsztatów dla różnych grup interesariuszy. Eksperci Polskiej Zielonej Sieci wzięli udział w wydarzeniu skierowanym do organizacji pozarządowych, Sejmiku Młodzieżowego oraz przedstawicieli związków zawodowych. Jego celem było omówienie projektów Regionalnego Planu Sprawiedliwej Transformacji Województwa Śląskiego oraz programu „Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021-2027”.
Następnie, w etapie drugim w maju zaprosiliśmy pracowników Urzędu Marszałkowskiego na cykl spotkań doradczych z udziałem ekspertów. Podczas pierwszego z nich poruszyliśmy tematykę związaną z poprawą efektywności energetycznej, wsparciem dla rozwoju rozproszonej energetyki obywatelskiej opartej o odnawialne źródła energii, a także wdrażaniem rozwiązań dla gospodarki obiegu zamkniętego. Nasza ekspertka Zuzanna Sasiak pozytywnie oceniła fakt, iż w regionalnych planach zagwarantowano fundusze na wsparcie rozwoju energetyki prosumenckiej (choć proponowana alokacja mogłaby być zdecydowanie wyższa) oraz uwzględniono środki na inwestycje w infrastrukturę umożliwiającą rozwój nowych mocy pochodzących ze źródeł odnawialnych. Jej zdaniem nadal brakuje jednak przejrzystego planu, jakiego rodzaju OZE będą wspierane. W tym celu warto wyodrębnić w funduszach europejskich budżet, który zostanie przeznaczony na sporządzenie regionalnych i lokalnych analiz potencjału produkcji energii z OZE. Dopiero one umożliwią właściwą ocenę jakiego rodzaju inwestycje będą najbardziej efektywne.
Sasiak zapytała, czy Urząd Marszałkowski dysponuje listą gmin, które są otwarte na tworzenie społeczności energetycznych i społeczności opartych na OZE. Zaznaczyła jednak, że niezależnie od ich deklaracji, podobne wsparcie ze strony władz województwa powinno być dostępne dla wszystkich lokalnych jednostek. Same gminy, jak podkreśliła ekspertka, powinny przede wszystkim realizować w partnerstwie z obywatelami czy organizacjami pozarządowymi, pilotażowe projekty społeczności energetycznych. Takie podejście przyczyni się do zdecydowanej zmiany energetycznej mapy Śląska.
Jan Twardowski, ekspert Fundacji na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, mówił o poprawie efektywności energetycznej. Postulował, by województwo skupiło się na rozwoju samoorganizacji społecznej w postaci wspólnot, spółdzielni i klastrów, które będą chciały rozwijać energetykę obywatelską opartą na OZE, a także zająć się modernizacją istniejących zasobów.
Paweł Głuszyński poruszył tematykę rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym, na której wsparcie zaplanowano alokację w wysokości 19,4 mln euro. W śląskim projekcie uwzględnia ona inwestycje w selektywną zbiórkę odpadów, recycling i rekultywację terenów zdegradowanych. Zdaniem Głuszyńskiego w projekcie brakuje konkretnych wskaźników efektu, bardzo wąskie jest także rozumienie samej koncepcji GOZ, które sprowadza się w zasadzie do selektywnej zbiórki odpadów. Proponował, by rozszerzyć je m.in. o ekoprojektowanie (zmianę procesów produkcyjnych na niskoemisyjne i nie energochłonne) oraz o odzysk i powtórne wykorzystanie produktów i surowców.
Na kolejnym spotkaniu, które odbyło się 27. maja, omówiliśmy istotne kwestie związane z transportem i mobilnością miejską (na realizację inwestycji w tych obszarach przeznaczono w programie największą alokację). Dr Wojciech Szymalski, ekspert Instytutu na rzecz Ekorozwoju, zwrócił uwagę m.in. na fragment śląskiego dokumentu wskazujący, aby „wsparciem mogły zostać objęte inwestycje ukierunkowane na zmniejszenie ruchu samochodowego w miastach, w tym obwodnice”. Zaznaczył, że budowa nowych obwodnic nie przyczyni się do ograniczenia liczby samochodów w centrach miast. W tym celu zaproponował wprowadzenie stref czystego transportu. Prócz tego nalegał, by wykreślić z projektu wsparcie dla pociągów o napędzie wodorowym, bo zdecydowanie bardziej efektywne jest zasilanie elektryczne z odnawialnych źródeł energii. Nie ma także większego sensu inwestowanie w tabor niskoemisyjny (pojazdy o napędzie gazowym czy hybrydowym) skoro koszt zakupu zeroemisyjnych pojazdów elektrycznych jest obecnie bardzo zbliżony.
Podczas ostatniego spotkania z 13. lipca dr Marta Wiśniewska ekspertka PZS, Fundacji Greenmind i Koalicji Ratujmy Rzeki tłumaczyła, w jaki sposób należy zmienić zapisy dotyczące gospodarki wodnej, by móc rzeczywiście zrealizować cele związane z adaptacją do zmian klimatu oraz ochroną bioróżnorodności. Krzysztof Smolnicki z Fundacji EkoRozwoju poruszył istotny temat dotyczący standardów ochrony zielonej infrastruktury w procesach inwestycyjnych. Zaprezentował dobre przykłady oraz rozwiązania zastosowane w innych regionach Polski, na których Śląsk mógłby się wzorować. Jednym z nich jest wydzielenie strefy ochronnej drzewa, czyli obszaru w obrębie którego zabezpieczeniu podlega cały system korzeniowy, pień oraz korona. Więcej na ten temat można przeczytać w publikacji „Standardy ochrony drzew w procesie budowlanym”.
Przedstawiciele Młodzieżowego Strajku Klimatycznego wraz z Krzysztofem Smolnickim zwrócili urzędnikom marszałkowskim uwagę, aby o edukacji ekologicznej, a szczególnie klimatycznej myśleć bardziej horyzontalnie. Oznacza to m.in. uzupełnienie o nią Priorytetów Ekologicznych Śląska, np. poprzez włączenie nauczania o klimacie we „wspieranie działań w zakresie dostosowywania do zmian klimatu, zapobiegania ryzyku i odporności na klęski żywiołowe”. Wszyscy uczestnicy spotkania zgodzili się także, że edukacja klimatyczna na Śląsku jest istotna nie tylko w szkołach, ale na wszystkich szczeblach rozwoju zawodowego. Aspekty edukacyjne powinny być komponentem wszystkich projektów, ukierunkowanych na wzmocnienie ochrony przyrody, odbudowę bioróżnorodności i dbałość o zieloną infrastrukturę w miastach.
Mamy nadzieję, że finalna wersja programu Fundusze Europejskie dla Śląska 2021-2027, przedstawiona jesienią do konsultacji społecznych, będzie zawierać rekomendacje naszych ekspertów.
Standardy ochrony drzew
Projekt „Fundusze Europejskie dla Klimatu”