Społeczny Fundusz Klimatyczny, który zacznie funkcjonować w 2026 roku, stanowi jeden z kluczowych instrumentów umożliwiających sprawiedliwą transformację energetyczną w Unii Europejskiej. W świecie coraz bardziej odczuwalnych skutków zmiany klimatu i rosnących kosztów energii SFK stwarza szansę na poprawę bytu wielu rodzin borykających się z ubóstwem energetycznym i transportowym.
Warto przyjrzeć się temu funduszowi bliżej, ponieważ ma on potencjał do zmiany życia milionów Europejczyków, w tym także Polek i Polaków, którzy według bazowego scenariusza będą największymi beneficjentami środków. Przewidywana dla Polski kwota 11,4 mld euro stanowi prawie 18 proc. całości środków przeznaczonych na łagodzenie skutków wdrożenia rozszerzonego Europejskiego Systemu Handlu Emisjami (EU ETS2) w Unii Europejskiej.
Źródło: ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2023/955 z dnia 10 maja 2023 r. w sprawie ustanowienia Społecznego Funduszu Klimatycznego i zmieniające rozporządzenie (UE) 2021/1060
Fundusz został stworzony z myślą o tych, którzy najbardziej potrzebują wsparcia. Dzięki niemu Polska ma szansę znacząco poprawić warunki życia wielu rodzin, finansując projekty związane z termomodernizacją budynków, poprawą efektywności energetycznej oraz rozwojem zrównoważonego transportu. Nie chodzi tu tylko o poprawę komfortu życia, ale również o realne, długoterminowe oszczędności wynikające z odpowiednio przeprowadzonych inwestycji.
Tworząc Społeczny Fundusz Klimatyczny, Unia Europejska daje wyraźny sygnał, że sprawiedliwa transformacja energetyczna jest dla niej priorytetem. Ponieważ opłaty za emisję dwutlenku węgla w sektorach budownictwa i transportu drogowego, znane jako ETS2, wymagają wprowadzenia odpowiednich mechanizmów kompensacyjnych, Społeczny Fundusz Klimatyczny został zaprojektowany właśnie tak, aby zapewnić, że transformacja energetyczna nie pogłębi ubóstwa, lecz będzie wspierać najbardziej wrażliwe społecznie grupy.Polska, znana z dużego udziału energetyki węglowej w miksie energetycznym, stoi przed wielkimi, aczkolwiek wykonalnymi, wyzwaniami.
Zarządzanie Społecznym Funduszem Klimatycznym
Jednym z wyzwań jest zarządzanie Funduszem, którego skuteczność i realizacja celów w dużej mierze zależą od rzetelnej diagnostyki problemów ubóstwa energetycznego i transportowego oraz identyfikacji najbardziej narażonych grup. Dopiero po wyłonieniu tych grup społecznych należy zaplanować inwestycje w poprawę efektywności energetycznej budynków, zwłaszcza komunalnych, które mogą znacząco obniżyć koszty ogrzewania dla wielu rodzin. Aby z kolei inwestycje zaplanować, trzeba odpowiedzieć na kilka istotnych pytań – np. o liczbę budynków o najgorszych parametrach (tzw. „wampirów energetycznych”) czy liczbę budynków spełniających akceptowalne normy efektywności energetycznej, które nie wymagają pilnej interwencji.
Oprócz termomodernizacji budynków, SFK ma służyć także jako narzędzie dla rządu do wsparcia zrównoważonego transportu publicznego. Rozbudowa i modernizacja sieci transportu publicznego, może nie tylko zmniejszyć koszty transportu dla gospodarstw domowych, ale także przyczynić się do redukcji liczby obywateli wykluczonych transportowo, którzy w Polsce stanowią 40 proc. społeczeństwa.
Last but not least, Społeczny Fundusz Klimatyczny jawi się jako szansa na rozwój energetyki obywatelskiej w Polsce, jeśli rząd zdecydowałby się na uwzględnienie rozwoju spółdzielni energetycznych. Mogą one zapewnić tańszą energię i zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne, co w efekcie prowadzi do ograniczenia ubóstwa energetycznego. Istotne jest, aby wyzwania stojące przed rządem i ich realizacja spotkały się ze społeczną akceptacją, co wymaga prowadzenia otwartego dialogu ze społeczeństwem. Niestety, na tę chwilę brakuje wyraźnych działań w tym kierunku.
Komunikacja strategiczna jako wyzwanie +
Paradoksalnie, jedno z największych wyzwań dla rządu może stanowić skuteczna komunikacja i dialog. Jest on szczególnie pożądany, ponieważ w Polsce, gdzie zaufanie do polityków jest niskie, a obywatele czują się niedoinformowani, kluczowe jest transparentne informowanie o korzyściach i wyzwaniach związanych z transformacją energetyczną. Przykłady błędów w komunikacji, takie jak niewystarczające informowanie o Zielonym Ładzie, którego pokłosiem były ubiegłoroczne strajki rolnicze, mogą prowadzić do wielkoskalowych nieporozumień i oporu społecznego. Efektywna komunikacja powinna zatem obejmować współpracę z mediami, organizacjami pozarządowymi oraz lokalnymi liderami opinii. Ważne jest, aby przekazywać jasne, oparte na faktach informacje, które pomogą społeczeństwu zrozumieć potrzebę i korzyści wynikające z transformacji energetycznej. Pełne wykorzystanie potencjału Społecznego Funduszu Klimatycznego wymaga skrupulatnego zarządzania, otwartej komunikacji w celu obalania treści dezinformacyjnych oraz skoncentrowania się na lokalnych inicjatywach energetycznych.