Jak mówić o klimacie tak, aby młodzi chcieli słuchać? Jak zaplanować angażującą lekcję? Naukowcy i aktywiści z Polski, Czech, Słowacji i Węgier połączyli siły. Stworzyli cykl szkoleń i zajęć dla młodzieży i studentów, w ramach projektu AGIT. Głównym celem Inicjatywy jest zwiększenie świadomości zmian klimatycznych, która w Europie Środkowo-Wschodniej nadal pozostaje na niskim poziomie.
W projekcie AGIT wzięło udział siedem organizacji z czterech krajów Europy Środkowo-Wschodniej: Polski, Czech, Słowacji i Węgier. Zrealizowano blisko sto wydarzeń, które objęły około 3 tys. uczestników. „Jestem bardzo dumny, że wszystkie cele projektu AGIT zostały osiągnięte, co przecież nie było łatwym zadaniem, biorąc pod uwagę złożoność zadań i liczby osób realizujących ten projekt” – podkreślił dr. hab. Jacek Zrałek z Uniwersytetu Śląskiego, jeden z inicjatorów przedsięwzięcia.
„To był projekt, w dużym stopniu, skierowany do młodych ludzi, którym chcieliśmy przekazać wiedzę o zmianach klimatycznych oraz o narzędziach prawnych, które mogą wspierać ich działania na rzecz ochrony środowiska i klimatu” – dodała Aleksandra Szewczyk, ekspertka Polskiej Zielonej Sieci, odpowiedzialna za projekt AGIT.
Przełamać mur obojętności
Edukacja klimatyczna w Polsce, Czechach, Słowacji i na Węgrzech praktycznie nie istnieje. Dotarcie do młodych ludzi, często zanurzonych w cyfrowym świecie, bywa trudne i przypomina przecieranie nowych szlaków. Projekt AGIT zaproponował gotowe rozwiązania. „To było rozpoznanie bojem. Wejście na obszar, na który większość boi się wchodzić, aby zmierzyć się z gigantycznym wyzwaniem, które większość woli unikać. Dzięki projektowi AGIT udało się zdobyć cząstkę wiedzy, jak dotrzeć do młodych z proekologicznym przesłaniem i zachęcić ich do dalszego zdobywania wiedzy i walki o klimat” – podkreślił Rafał Rykowski, ekspert Polskiej Zielonej Sieci i dziennikarz. „Najbardziej zaskakujące było to, że osoby starsze były niekiedy bardziej zainteresowane udziałem w szkoleniach niż młodzi, którzy będą musieli stawić czoła zmianom klimatycznym” – zauważyła Dobromiła Stano z Uniwersytetu Śląskiego w rozmowie z Polską Zieloną Siecią.
Edukacja klimatyczna nie istnieje
Jak wynika z raportu Polskiej Zielonej Sieci pt. „Potrzeby edukacyjne i świadomość klimatyczna w szkołach Wielkopolski Wschodniej”, edukacja klimatyczna w polskich szkołach ogranicza się do kilku tematów ujętych w podstawie programowej. Zagadnienia dotyczące np. transformacji energetycznej i wpływu zmian klimatycznych są poruszane jedynie dzięki indywidualnym inicjatywom nauczycieli.
„Działania oddolne są cenne, ale inicjatywa powinna wychodzić z góry. Holistyczne podejście do tematu jest niezbędne, a bez niego edukacja klimatyczna po prostu nie istnieje w systemie” – stwierdziła jedna z nauczycielek z Wielkopolski.
Wielu pedagogów podkreśla, że trwająca katastrofa klimatyczna stanowi realne zagrożenie dla przyszłych pokoleń, dlatego edukacja na ten temat powinna znaleźć się w głównym nurcie nauczania, począwszy od przedszkola. „Budowanie odpowiedzialności za środowisko powinno zaczynać się już na etapie przedszkolnym i kontynuować mądrze na dalszych etapach edukacji” – wskazują autorzy raportu.
KLIKNIJ W OBRAZEK I ŚCIĄGNIJ
Scenariusze na trudne czasy
Nauczycielom potrzebna jest namacalna i konkretna pomoc – tu i teraz. Jednym z pomysłów było więc stworzenie gotowych scenariuszy zajęć dla młodzieży. Na „pierwszy ogień” poszła lekcja o bioróżnorodności – czyli o zróżnicowaniu ekosystemów i gatunków na Ziemi lub w danym środowisku. Autorem scenariuszy jest ekspert ds. edukacji klimatycznej, Jakub Gontarek, który przygotował poradnik we współpracy z grupą kilkunastu specjalistów z całej Polski. Ich walorem jest nie tylko przystępny język, ale też katalog uniwersalnych zasad i wartości, które pozwalają skutecznie dotrzeć do młodzieży i prowokować angażującą dyskusję. Scenariusz zawiera także sposoby na radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, m.in. brakiem zainteresowania grupy. Jak podkreśla autor, należy traktować młodzież jak dorosłych – dać im się wypowiedzieć i traktować ich słowa z powagą i szacunkiem. Podobne wnioski mieli nasi partnerzy z innych krajów. „Dyskusja ze studentami była bardzo dojrzała, pozbawiona skrajnych emocji lub nudnych argumentów, jak często przedstawiają to media” – podkreślił Vojtěch Vomáčka z Uniwersytetu Masaryka.
Przygotowane są jeszcze dwa inne scenariusze wykładów: o polityce energetycznej i o polityce klimatyczne UE.
KLIKNIJ W OBRAZEK I ŚCIĄGNIJ
Konkurs filmowy „Nasz klimat”
W ramach projektu AGIT Polska Zielona Sieć zorganizowała także konkurs filmowy „Nasz klimat”. Swoje prace przesłało ponad 20 zespołów. Wyzwanie było adresowane do młodzieży licealnej w wieku 15–19 lat, która miała nagrać krótkie filmiki (od 30 sekund do 5 minut) dotyczące ekologii, m.in. katastrofy klimatycznej, globalnego ocieplenia, zjawisk pogodowych itd. Większość uczestników wywiązała się ze swoich zadań celująco. „To były naprawdę dobre produkcje – świetnie nagrane i zmontowane. Konkurs ‘Nasz Klimat’ pokazał mi, że licealiści są nie tylko niesamowicie utalentowani, ale też zainteresowani ochroną klimatu. Przyszłość jest w dobrych i uzdolnionych rękach” – podkreślił Maciek Jaszcza, który był zaangażowany w projekt AGIT.
W listopadzie 2023 r., w ramach konkursu „Nasz klimat”, odbyły się wykłady o klimacie, transformacji energetycznej… i kręceniu filmów. Do Domu Kultury Świt w Warszawie przyszło na nie kilkadziesiąt młodych ludzi. Przed uczniami wystąpili Marcin Popkiewicz – działacz proklimatyczny oraz Olgierd Michalak – filmowiec. „Oddajemy głos Zetkom. Chcemy dowiedzieć się co młodzi ludzie myślą o zmianach klimatycznych – czy się ich boją czy traktują jako odległą przyszłość, jakie mają obserwacje i pomysły na zmianę. Naszym celem jest zapewnienie wartościowych informacji oraz zainspirowanie i zachęcenie ich do zdobywania dalszej wiedzy i działań na rzecz ochrony klimatu – wyjaśnia Aleksandra Szewczyk z Polskiej Zielonej Sieci.
Warsztaty dla młodzieży na Słowacji
Liczne działania edukacyjne odbyły się również u naszych partnerów z Czech, Słowacji i Węgier, gdzie walka o klimat przebiega dodatkowo w niekorzystnym …klimacie politycznym. W ramach projektu AGIT słowackie Stowarzyszenie Prawników Rolnych i Środowiskowych (AAEL) zorganizowało szkolenia dla uczniów szkół średnich w Nitrze, które odbyły się w maju i wrześniu 2023 r. Wzięło w nich udział ponad trzystu licealistów. Tematem obu warsztatów był wpływ działalności człowieka na Ziemię. Szkolenia pokazały, że młodzi nie są obojętni na zmiany klimatu, ale brakuje im merytorycznej wiedzy, której nie mają skąd czerpać.
Matúš Michalovič i Ľudovít Máčaj z Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie, zorganizowali z kolei “letnią” i “zimową” szkołę dla studentów wydziałów prawa, którzy interesują się ochroną środowiska i zmianami klimatu. Jak podkreślają organizatorzy szkolenia dały studentom niezbędną wiedzę i umiejętności, aby ułatwić im zajmowanie się problemami środowiskowymi i zmianami klimatu w swojej przyszłej karierze zawodowej. Jak podkreślili organizatorzy, inicjatywy takie jak ta służą formowaniu nowego pokolenia prawników, wrażliwym na zmiany klimatu i mających narzędzia, aby z nim walczyć.
“Sąd” na warsztatach
Serię warsztatów dla licealistów przygotowali również Czesi ze stowarzyszenia Klimatická Žaloba. Zajęcia składały się z dwóch części. Pierwsza, teoretyczna, obejmowała omówienie postaw wobec zmian klimatycznych. W drugiej części uczniowie uczestniczyli w symulowanej rozprawie sądowej, na przykład dotyczącej skutków zdrowotnych zanieczyszczenia powietrza z elektrowni węglowej.
„Zakładaliśmy, że uczniowie szkół średnich będą posiadać podstawową wiedzę na temat klimatu. W wielu przypadkach nie było to prawdą – wykładowcy musieli poświęcić sporo czasu na wprowadzenie studentów w podstawy zmian klimatycznych, zamiast skupiać się na głównym temacie warsztatów, czyli wykorzystaniu prawa do ochrony klimatu” – zauważył Jakub Zamouřil z organizacji Klimatická Žaloba.
Równie kreatywnie do tematu edukacji podeszli Węgrzy z grupy Friends of the Earth Hungary, którzy przeprowadzili serię interaktywnych, ekologicznych warsztatów. Jedne – przeznaczone były dla uczniów szkół średnich. Inne – dedykowane były studentom. Łącznie w zajęciach wzięło udział kilkaset młodych Węgrów.
Program zajęć, podobnie jak u kolegów z Czech, składał się z dwóch części – wykładu i gry sytuacyjnej. Podczas zabawy uczestnicy musieli wcielić się w określone role np. przedstawicieli firm, konsumentów czy urzędników. Następnie, w symulowanym procesie sądowym, udowadniali, kto ponosi odpowiedzialności za zmiany klimatu. Gra okazała się wielkim sukcesem 'i będzie kontynuowana w szkołach średnich także po formalnym zakończeniu projektu. – Kontynuujemy realizację warsztatów od stycznia w nowych szkołach średnich – podkreśliła Eszter Farkas z grupy Friends of the Earth Hungary.
Projekt AGIT zakończył się sukcesem. Z jednej strony powstały wydawnictwa dla młodzieży i nauczycieli czy gotowe scenariusze gier edukacyjnych. Inne rezultaty są mniej namacalne. To nowa wiedza, wartości czy bardziej “zielone” spojrzenie na świat i naszą planetę, z którym młodzież wychodziła z konkursów, warsztatów i seminariów organizowanych w ramach projektu. Pierwsze efekty już można dostrzec – nauczyciele niebawem otrzymają gotowe scenariusze zajęć, a na Węgrzech został złożony pierwszy pozew klimatyczny.
Projekt AGIT wzbudził również duże zainteresowanie wśród starszych uczestników, którzy byli żywo zainteresowani edukacją klimatyczną. – Bardzo nas zaskoczyło, że na zajęcie przychodziła zarówno młodsza i starsza publiczność – podkreślił Vojtěch Vomáčka z Uniwersytetu Masaryka. To niezwykle cenne, aby młodzi i starsi potrafili za sobą rozmawiać, współpracować i jak to tylko możliwe patrzeć w tym samym kierunku. Najlepiej przez “zielone” okulary.
Partnerami projektu AGIT były Polska Zielona Sieć (PL), Uniwersytet Śląski (PL), Klimaticka Žaloba (CZ), Uniwersytet Masaryka (CZ), Uniwersytet Komeńskiego w Bratysławie (SK), Stowarzyszenie Prawników Agrarnych i Środowiskowych (SK) oraz Friends of the Earth Hungary (HU).