W dniu 16 stycznia 2024 Polska Zielona Sieć i fundacja Habitat for Humanity Poland zrealizowały webinar „Społeczny Fundusz Klimatyczny – jak połączyć klimat z ochroną społeczną?”. Tematem spotkania był Fundusz, który jest jednym z elementów nowej odsłony polityki klimatycznej UE i będzie dostępny dla Polski i innych krajów członkowskich Unii od 2026 roku.
Na wstępie uczestnicy mieli możliwość zapoznać się z kontekstem, w którym ten nowy instrument finansowy pojawia się na horyzoncie dostępnych funduszy i środków wsparcia. Już w roku 2027 Unia Europejska rozszerzy funkcjonujący obecnie Europejski System Handlu Emisjami (ETS) o nowe obszary generujące emisje gazów cieplarnianych – budownictwo i transport drogowy (będzie to tzw. ETS2). W związku z tym, że ETS2 przełoży się w ostatecznym rozrachunku na zwiększenie kosztów dla użytkowników budynków i transportu, wprowadzony zostanie Społeczny Fundusz Klimatyczny, mający za zadanie ułatwienie najbardziej narażonym grupom – gospodarstwom indywidualnym i małym/średnim przedsiębiorcom – przestawienie się na nisko lub zero-emisyjne technologie bez ponoszenia nadmiernych tego kosztów. Jak mówiła prowadząca tę część Zuzanna Sasiak z PZS/CEE Bankwatch Network: – UE zdaje sobie sprawę z potencjalnych kosztów społecznych, jakie może wygenerować uruchomienie ETS2, stąd plan wprowadzenia Funduszu o całkiem sporym budżecie (dla Polski ponad 11 mld euro). Jego wydatkowanie trzeba jednak zaplanować z głową, bo po kilku latach Fundusz się skończy, a reguły wynikające z ETS2 zostaną.”
Nagranie webinaru dostępne jest tutaj.
Druga część webinarium skupiła uwagę słuchaczy na praktycznych aspektach wdrożenia Funduszu w Polsce. Zgodnie z wymogami UE, konieczne jest sporządzenie Społecznego Planu Klimatycznego, który będzie precyzował, w jaki sposób kraj zamierza wykorzystać środki z Funduszu. Plan musi uzyskać akceptację Komisji Europejskiej, która powinna otrzymać dokument nie później niż w czerwcu 2025 r. Jeśli ma on zostać przygotowany nie tylko w terminie, ale przede wszystkim zgodnie z celem, to prace nad dokumentem powinny zostać rozpoczęte w najbliższych miesiącach. Tymczasem przed polskim rządem stoi konieczność decyzji, jak efektywnie zorganizować proces prac – które ministerstwo powinno być za nie odpowiedzialne; jak uczynić ten proces interdyscyplinarnym; jak zaplanować inwestycje i połączyć je z ewentualnym wsparciem bezpośrednim. Z kolei potencjalni interesariusze (władze lokalne i regionalne, organizacje społeczne, przedsiębiorcy) powinni przyjrzeć się temu, jaki jest ich poziom przygotowania w zakresie zebranych danych, wniosków i rekomendacji. – Społeczny Fundusz Klimatyczny to szansa na wsparcie grup wrażliwych, przy jednoczesnym rozwiązaniu ich problemów z pozyskiwaniem energii. Warunkiem jest dobrze przygotowany, włączający szeroką grupę interesariuszy, Społeczny Plan Klimatyczny.” – wskazywała Alicja Piekarz z Polskiej Zielonej Sieci.
Ostatnia część webinaru, poprowadzona przez Aleksandrę Krugły z fundacji Habitat for Humanity Poland, poświęcona była zagadnieniu wykorzystania Społecznego Funduszu Klimatycznego w walce z ubóstwem energetycznym w Polsce. Ubóstwo energetyczne jest problemem dotykającym przeszło 11% gospodarstw domowych w naszym kraju, w których najczęściej krzyżują się co najmniej dwa spośród następujących czynników: niskie dochody, wysokie koszty energii i/lub niska efektywność energetyczna zamieszkiwanego budynku. Fundusz, jako instrument osłonowy, co do zasady ma być dedykowany wsparciu osób z grup wrażliwych, które najbardziej odczują skutki rozszerzenia ETS na budynki i transport drogowy. W obecnym momencie, jeszcze przed przystąpieniem do wypełniania polskiej, rekordowej w skali UE (18%) alokacji Funduszu treścią, czyli zestawem dedykowanych reform i inwestycji w formie Społecznego Planu Klimatycznego, jest właściwy czas, aby w środowisku interesariuszy ze wszystkich sektorów w sposób partycypacyjny i dogłębny zdiagnozować potrzeby.
Dyskusji o dostrzegalnych na tym etapie wyzwaniach i potrzebach poświęcona była ostatnia część webinarium. Zwracano uwagę na konieczność monitorowania działań rządowych i sposób komunikowania wiedzy o Społecznym Funduszu Klimatycznym szerszej publiczności. W odniesieniu do problematyki ubóstwa energetycznego uczestnicy zgodzili się, że warto korzystać z dobrych praktyk i je skalować (np. co-housing, Społeczne Agencje Najmu, społeczności energetyczne), wskazując też na potrzebę upowszechniania wiedzy o dostępnych rozwiązaniach.
Społeczny Fundusz Klimatyczny to temat w Polsce jeszcze bardzo mało upowszechniony, a webinar Polskiej Zielonej Sieci i Habitat for Humanity Poland był jednym z pierwszych wydarzeń poświęconych temu zagadnieniu. Zapraszamy do śledzenia naszej strony, gdzie wkrótce zaprosimy na kolejne spotkanie dotyczące Funduszu i możliwości jego efektywnego wykorzystania.
Nagranie webinaru dostępne jest tutaj.