Polska wpisała w Krajowy Plan Odbudowy (KPO) duże inwestycje w efektywność energetyczną i termomodernizację. Niemal 4 mld euro, które zostaną na to przeznaczone, to największa kwota spośród zaplanowanych przez osiem krajów Europy Środkowo-Wschodniej. To ich dotyczy najnowsza analiza CEE Bankwatch Network. Problem stanowią jednak niskie ambicje, które mogą przyczynić się do zaprzepaszczenia szansy na wielką poprawę stanu budynków. A to one w UE odpowiadają za 40% konsumpcji energii i 26% emisji gazów cieplarnianych.
Aby zrealizować ambitne cele klimatyczne wynikające z Europejskiego Zielonego Ładu (redukcja emisji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 i zerowe emisje (netto) do 2050 roku), UE musi zająć się nie tylko spektakularnymi reformami, jak eliminacja paliw kopalnych czy inwestycje w odnawialne źródła energii. Ważne są również mało widoczne działania, takie jak modernizacja systemów grzewczych i głęboka termomodernizacja budynków, pozwalająca zwiększyć ich efektywność energetyczną. To przyczyni się jednocześnie do zwalczania ubóstwa energetycznego i poprawy jakości powietrza. Strategia UE w tym zakresie, tzw. Fala Renowacji (Renovation Wave) zakłada ambitnie podwojenie odsetka modernizowanych co roku budynków (z mniej niż 1% do 2%). Dlatego efektywność energetyczna powinna zajmować istotne miejsce w krajowych planach odbudowy, w których państwa członkowskie UE planują wydatki z funduszu odbudowy po pandemii COVID-19.
W Polsce, gdzie odsetek modernizowanych co roku budynków wynosi jedynie 0,12% (w porównaniu z 2% we Francji), w KPO na zwiększanie efektywności energetycznej i modernizację budynków przeznaczono 3,858 mld euro. Z tej kwoty ponad 3,2 mld na wymianę źródeł ciepła i zwiększenie efektywności energetycznej budynków mieszkalnych. Duża część środków zasili program “Czyste Powietrze”. Choć z programu usunięto możliwość finansowania kotłów węglowych (od stycznia 2022), szeroko otwarto drzwi dla inwestycji w kotły gazowe. Gaz ziemny, choć oddala osiągnięcie neutralności klimatycznej, jest dopuszczalny jako tzw. paliwo przejściowe. Jednak skala planowanych w Polsce inwestycji gazowych sugeruje, że nasz kraj może uzależnić się od niego na długie lata. Autorzy analizy CEE Bankwatch Network zwracają też uwagę, że tworząc KPO Polska zrezygnowała z ambitnych reform, które pozwoliłyby na zwiększenie efektywności energetycznej budy
nków. KPO odwołuje się do dokumentów strategicznych (np. PEP40), które (choć niedawno przyjęte) nie spełniają celów klimatycznych UE.
Według projektu polskiego KPO, w 2030 roku 85% koncesjonowanych systemów grzewczych ma być efektywne energetycznie. Dzięki temu udział OZE w ciepłownictwie ma wzrosnąć do 28,4%. Zmodernizowane ma zostać 1,3 mln m2 budynków szkolnych, w których zostanie wymienione co najmniej 90 źródeł ciepła. Termomodernizacji ma zostać poddane 428 bibliotek publicznych.
Pozostałe kraje, których dotyczy analiza CEE Bankwatch Network, to Bułgaria, Czechy, Estonia, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Węgry. W żadnym z nich nie potraktowano modernizacji budynków z należytą uwagą. Skupiono się na inwestycjach, a nie na reformach. Bułgaria zaplanowała jedynie 10 milionów euro na ich renowację, choć potrzeba 5-10 razy więcej pieniędzy, by wypełnić cel modernizacji. Podobnie w przypadku Rumunii (plan KPO: 2,2 mld euro, potrzeba: 13 mld). Łotwa nie planuje w ramach KPO modernizacji sieci ciepłowniczych, nie podaje też liczby budynków publicznych, które mają być zmodernizowane i planuje modernizację jedynie 185 budynków mieszkalnych. Słowacja zamierza zaś, podobnie jak Polska, walczyć z ubóstwem energetycznym inwestując 50 mln euro w kotły gazowe, zamiast w OZE. Czechy również planują inwestycje w gaz ziemny, zastępując ciepłownie węglowe gazowymi.
Państwa Europy Środkowej i Wschodniej uwzględniły w planach odbudowy inwestycje w modernizację budynków. Jednak ich skala jest zbyt niska względem ambicji Fali Renowacji. Bez poważnego potraktowania zasady “po pierwsze efektywność energetyczna”, na pewno nie uda się zrealizować celu redukcji emisji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 roku.
Krzysztof Mrozek, PZS